HİSTERİ
Histerik kişilik özellikleri gösteren kişiler, hemen her alanda aşırı duygusallık ve ilgi ihtiyacı içerisindedir. Hızlı değişen ve yüzeysel kalan duygular hissedebilirler, telkine yatkın olabilir ve başkalarından/olaylardan kolay etkilenebilirler. Bu kişiler, kişilerarası ilişkilerde yoğun kaygı ve tepkisellik yaşarlar. Enerjik, sezgisel ve sıcakkanlı kişilerdir. Risk ve heyecan içeren durumları çekici bulabilirler hatta bazen sürekli olarak bir kriz durumundan başka bir kriz durumuna girebilirler. Yoğun kaygı düzeyleri ve yaşamış oldukları farklı çatışmalardan dolayı başkalarının duygularını yaşama şekillerine göre; abartılı, yapay veya yüzeysel görünebilir. Histerik kişilik daha çok kadınlarda görülse de, erkeklerde de az değildir. Histerik kişilik örgütlenmesi kullandığı olgun savunmalardan dolayı nevrotik düzeyde kabul edilir. Tabii ki sınır durum ve psikotik düzey örgütlenmeler de vardır.
Dürtü, Duygulanım, Mizaç
Aşırı duyarlı bir mizaca sahip olabilirler. Engellendiğinde zorlanan, eğlenirken ise neşelenen bir yapıya sahiptirler. Bu kişiler ilgiye, sevgiye, erotik yakınlığa yoğun bir ihtiyaç duyabilir. Histerik kişiler yeni uyaranlarla uyarılma ihtiyacına girerler fakat bu uyaranlar yüksek düzeyde ise bununla başa çıkmakta zorlanabilirler. Yüksek düzey histerik kişiler oldukça yaratıcıdırlar. Bu örgütlenmedeki kişiler daha çok oral dönem ve ödipal döneme saplanmıştır. Bu saplanmalar sonrasında kız çocuğu; erkekleri güçlü, kadınları ise zayıf ve önemsiz olarak görür, buna kendisi de dahildir. Gücü bir erkek özelliği olarak tanımlar; erkeğe beğeni duyar ama bir yanıyla da bilinçdışı olarak ondan nefret eder ve haset duyar. Erkeklerle yakınlık kurarak öz saygısını ve yeterlilik duygusunu artırmaya çalışır. Ancak erkekleri de bu varsaydığı üstünlüklerinden dolayı cezalandırır. Bu güce erişmek için onları idealize eder, cinselliğini bir güç aracı olarak kullanır. Bu gücü erkeklerin suistimal edeceğinden endişelendiği için cinsel yakınlaşmadan zevk almakta zorlanır. Bu yönüyle cinsel işlev bozukluklarından; vajinismus veya orgazm bozukluğu gibi sorunlar yaşayabilir.
Savunma ve Uyum Süreçleri
Bu özellikleri gösteren kişiler çoğunlukla cinselleştirme, bastırma ve gerileme savunma mekanizmalarını kullanmaktadır. Freud’a göre bastırma histerik kişilikteki en temel savunmadır. Yaptığı çalışmalarda hipnoz altındaki histerik özellikler gösteren kişilerin çoğunlukla ensest yönelimli çocukluk travmalarını hatırladıklarını görmüştür. Bu bilinçdışında bastırılan anıların bilince tekrar gelmesi ile (bastırılanın geri dönüşü) histerik sorunların da ortadan kalktığını ifade etmiştir.
Freud ayrıca hastaların hatırladığı anıların bazılarının da kişinin fantezisi olduğunu fark etmiştir. Korkuların, isteklerin, acı verici duygulanımların da bastırıldığını ifade etmiştir. Bu hastaların bazı duyguları bastırmasından dolayı konversiyona dönen semptomları olduğunu görmüştür. Örneğin kişi, kendisini cinsel açıdan uyarmasını kötü bir şey olarak öğrenmiş ise mastürbasyon yaptığı elinde his ve hareket kaybı yaşayabilmekteydi. Erotik dürtülerini ve çatışmalarını bastıran histerik kişiler, hem muğlak bir kaygı yaşar, hem de cinsel açıdan engellenmiş hissedebilir. Yaşadıkları cinsel dürtüler bir yanıyla da yakınlık ve sevgi ihtiyacı duyma arayışlarındandır. Baştan çıkarıcı şekillerde davranabilir ama bu davranışlarının içerdiği cinsel davetin farkında da olmayabilirler.
Bu özellikleri gösteren kişilerin kullandığı bir diğer savunma yöntemi de gerilemedir. Güvensiz hissettiğinde, reddedilmekten korktuğunda veya bilinçdışı korku ve suçluluk duyguları aktive olduğunda bu sorundan kurtulmak için kişi çocuksu ve çaresiz bir hale geçebilir.
Bir diğer savunma ise eyleme koymadır. Kişi bilinçdışı olarak endişelendiği durumlar olsa da bazen ona doğru hareket eder. Mesela cinsellikten aşırı korkmalarına rağmen bir yanıyla da baştan çıkarıcı davranabilir. Bedenlerinden bilinçdışı olarak utanırken diğer yandan kendini teşhir edebilir. Kendini diğerlerine göre daha aşağı hissederken öte yandan ilginin merkezi olmak isteyebilir. Bu kişilerin bir parçası yüksek düzeyde suçluluk kaygı ve utanç duyguları yaşayabilir, yoğun olarak aşırı uyarılmaya açık olduklarında karşılaştığı zor durumlara karşı çaresiz hissedebilir.
Histeride Nesne İlişkileri
Histeriye yatkınlık gösteren kişilerin geçmişlerinde cinsiyetlere farklı düzeyde değer ve güç atfedildiği olay ve tutumlara rastlanır. Mesela küçük bir kızın ebeveynlerinin erkek kardeşini daha çok tercih ettiğini düşünmesine rastlarız.
Bu kız çocuğu fiziksel olarak değiştikçe ve büyüdükçe babasının kendisinden uzak durmaya başladığını ve kızının gelişen cinselliğinden rahatsız göründüğünü fark eder. Bunun sonucunda cinsiyetinden dolayı aşırı reddedilmiş hisseder ancak kadınların erkekler üzerinde tuhaf bir gücü olduğunu da sezer. Bununla birlikte bir çok histerik kişilik özellikleri gösteren kadınların babalarının da baştan çıkarıcı olduğu görülmüştür.
Histerik özellikler gösteren kişi bazı kültüre özgü olan cinsiyet stereotipleriyle büyür; erkekler güçlüdür, özgüvenlidir ve tehlikelidir gibi. Kadınlar ise daha sıcak, yumuşak, zayıf ve çaresizdir gibi. Böyle bir yetiştirilmenin sonucunda kadın, bu özellikleri gördüğü erkeklerle bağ kurar, böylece özsaygı ve güvenlik ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır. Bazen bunu başarmak için cinselliğini kullanır ve erkeğe cinsel olarak tatminkâr bir yanıt veremediğini hissedebilir. O erkekte var olduğunu düşündüğü güç bazen kadını korkutur ve onun şefkatli yönlerini ortaya çıkarmaya çalışır ama bunun ardından da bilinçdışı olarak onu tam bir erkek olmadığı yönünde değersizleştirir.
Histerik özellikler gösteren kadın ve erkekler cinsiyete göre önce aşırı değer verip ardından erkeği değersizleştirir ve bu döngüyü tekrar tekrar yaşayıp durur. Bu esnada güç cinselleştirilir ancak cinsel doyum ya yoktur ya da kısa sürelidir.
Histeride Kendilik
Korkmuş ve eksiklikleri olan küçük bir çocuğun kendilik duygusu gibidir. Manipülatif ve kontrolcü kişiler gibi görünseler de aslında bunun tam tersidir. Bu manipülasyon esasında güvenliğe ve kabul edilmeye yönelik temel bir arayıştır.
Özsaygılarını güçlendirmek için tersine çevirme savunma mekanizmasını kullanırlar. Örneğin; risk altındaki çocuklara yardım ederek aslında kendi iç dünyasındaki korkmuş halde olan çocuğa yardım etmeye çalışabilirler. Çocukluğunda otorite korkusu haline gelen nesnenin yerine koyduğu güncel ilişkideki nesnesini değiştirmeye ve iyileştirmeye çalışabilir. Buna karşın sıcak, sevecen ve tatlı olan bir kadının tahripkâr bir erkeğe aşık olması da sık rastlanan bir durumdur.
Bu kişiler kendilerini içsel açıdan boş ve kayıtsız hissetseler de aslında kişisel alanlarının işgal edileceği, sömürüleceği ve reddedileceğini düşündüğü için kendilerini korumaya yönelik bir savunma aracı olarak çevresindekileri cazibesi ile etkilemeye çalışır.
Psikanaliz, Freud’un histeriyi anlama çabaları ile ortaya çıkmış ve bugünki halini almıştır. Histeriyi anlamak bu açıdan önemlidir…